Branders & Kookstoelen

Belangrijke criteria bij de aanschaf van een brander:

• Beschikbaarheid brandstof
• Gewicht
• Aantal personen
• Bestemming

Brandstoffen

Gas Branders

Gasbranders zijn eenvoudig in gebruik, aansluiten en aansteken. Ze zijn goed te regelen, verstoppen niet, het blijft schoon en ruikt nauwelijks.

Het gas zit in tankjes met een inhoud van 100 tot 470 gram vulling. Op een korte trip neem je eenvoudig een kleinere maat mee.

In de tank zit butaan, propaan of, meestal, een mengsel van deze twee in vloeibare vorm. Butaan heeft een kookpunt van -0,5 graden, propaan een kookpunt van -40 graden. De gassen zijn, bij kamertemperaturen, dus aan het koken. Hierdoor staat de houder onder druk en kan er gas stromen. Door de verschillende kookpunten heeft de verhouding butaan/propaan invloed op de prestatie bij verschillende temperaturen. (zie onder)

De aansluiting kent verschillende soorten.

Je hebt de priktankjes (GLS Gass lock system) van campinggaz. Hier blijft eenmaal aangesloten de branderkop op de tank vastzitten tot die op is. Dat is geen praktische oplossing in de tas. Deze tankjes zijn in toeristische gebieden goed te verkrijgen. Vaak heeft de campingwinkel ze ook.

Campinggaz heeft ook tankjes met een klik (easyclick) aansluiting. Deze zijn populair in Zuid Europa, Benelux, Duitsland.

Alle andere fabrikanten gebruiken een schroefdraad ISO-aansluiting. Deze heeft de overhand in de rest van de wereld.

Naast de gastankjes specifiek voor kooktoestellen is er ook nog (butaan)gas te koop in tanks in de vorm van een spuitbus. Deze zijn bedoeld voor onkruidbranders en sommige soorten camping branders. Deze passen niet op de kooktoestellen met iso-aansluiting. Te koop in veel doe-het-zelf zaken.

Sommige branders passen op zowel easyclick als de ISO-schroef zoals de Primus EasyFuel Duo. En er zijn/waren adapters te koop om van easyclick naar ISO te gaan. Onder andere Edelrid en Kovea maken deze.

De grote gasflessen (R-norm) die je voor kookstellen in caravans gebruikt zijn niet te gebruiken.

Bijvullen Gasblik

De grotere gasblikken (450 gram) zijn in verhouding veel goedkoper dan de hele kleinjtes van 100 gram. Met een Navuladapter of Fuel Transfer Device kun je je kleine blik steeds weer bijvullen voor een weekend weg. Of twee half lege samenvoegen. Al werkt het overzetten het best van een relatief vol naar een relatief leeg blik.

Werkwijze

• Het is handig om het gewicht van de adapter, de huidige gewichten van de twee blikken en het origenele brutto gewicht van het te vullen gewicht te weten.
• Shit happens. Werk buiten of in een goed geventileerde ruimte en blijf bij vuur en vonken (denk ook aan schakelaars) vandaan!
• Plaats de adapter om het te vullen blik, sommige hebben een vaste stroom richting. Bij ‘In’ hoort bij het te vullen blik. Dit voorkomt dat je straks met de warme handen het afgekoelde blik weer opwarmt.
• Plaats het te vullen blik op een koele plek, koelkast of vriezer
• Plaats het andere, bron, blik op een warme plek.
• Wacht 10 – 15 minuten
• Klap de hendel uit.
• Schroef het bron-blik op het andere uiteinde van de adapter. Het bron-blik staat nu bovenop bij ‘OUT’ als dat aanwezig is. Het te vullen blik onderop.
• Draai het kraantje open, als het goed is hoor je nu het,vloeibare gas lopen.
• Als de overdracht stop draai je het kraantje dicht.
• Haal het bron-blik van de adapter.
• Door nu de blikken te wegen en te vergelijken kun je bepalen of je te vullen blik al helemaal gevuld is of dat je de procedure moet erhalen. Houd rekening met de adapter die nog aan het blik zit.
• Verwijder de adapter.

Een bekend ‘A-merk’ is FlipFuel, masar er zijn verschillende merken, zoals Campingmoon die adapters op de markt brengen die er verdacht veel op lijken.

Branders op Benzine’s

Gewone benzine branders draaien op (lood)vrije benzine of speciale brandstof voor campingbranders. Daarnaast zijn er branders die te gebruiken zijn met een breder scala aan vloeibare brandstoffen: petroleum, kerosine, diesel en wasbenzine. Dus geen spiritus. Bij veel branders moet daarvoor wel de branderkop aangepast worden.

Benzine is overal ter wereld goed te verkrijgen.

In tegenstelling tot butaan/propaan is benzine vloeibaar bij kamertemperatuur. (Benzine is een mengsel van verschillende soorten koolwaterstoffen de eerste koken bij 30 graden). De houder komt hierdoor niet vanzelf onder druk te staan. Hiervoor is het toestel voorzien van een pomp. Onder druk stroomt dan vloeibare brandstof naar de branderkop. Door de hitte van de brander zelf verdampt de benzine en wordt brandbaar gas. Het kooktoestel moet dus warm zijn om te werken. De branders van Coleman hebben een iets complexere constructie waardoor er ook een benzinedamp/lucht mengsel naar de branderkop kan stromen, deze hoef niet niet, of minder bij lage temperaturen, voor te verwarmen.

Omdat je ze moet voorverwarmen is het gebruik wel lastiger dan een gasbranden die je zo aansteekt. De brander raakt na verloop van tijd verstopt zeker als je niet de speciale schone benzine (Coleman fuel) gebruikt. Regelmatig reinigen is een must.

Branders die geschikt zijn voor gewone benzine draaien ook op ongelode benzine, wasbenzine en brandstoffen als Coleman fuel. Diesel en kerosine niet altijd

Benzinebranders zijn zwaarder en viezer dan gasbranders. bovendien maken ze meer lawaai.

What’s in a name

Op zoek naar de juiste brandstof voor je brander is nog best een uitdaging gezien het Babylonische gebruik van termen. Begint al bij gas, het Amerikaanse woord voor wat wij benzine noemen en wat weer petrol in veel andere Engelstalige landen heet.

Wasbenzine wordt meer oppassen. Dat is meestal white gas, white fuel of white petrol, niet te verwarren met white spirit wat weer terpentine is.

Kerosine en petroleum zijn hetzelfde, bij ons wordt de term kersosine voornamelijk als term voor vliegtuig brandstof (Jet A1) gebruikt. Wat dan weer ‘Jet Fuel’ in Engelstalige gebieden is. En waar ze ‘Kersoine‘ of ‘Paraffin Oil‘ gebruiken voor wat wij petroleum noemen.

Spiritus Branders

Ze werken op ethanol (alcohol) of methanol

Spiritus branders zijn eenvoudige branders die werken als het fonduestel thuis. Een bakje met spiritus(gel) waarom je een pan kwijt kunt. Het zijn niet echt krachtige branders dus meer geschikt voor een klein gezelschap. Voordeel is het lage gewicht, de constructie waar niet echt iets aan kapot kan en de goede beschikbaarheid van spiritus. Tenslotte produceren ze geen geluid. Spiritus stink wel maar is minder hardnekkig dan benzine.

Voordelen spiritus branders

• Goedkoop
• Alcohol/Spiritus is overal te vinden
• Geruisloos
• De branders zijn licht
• Onderhoudsvrij
• Alcohol kan in gewone, plastic, flessen bewaard worden
• Het is relatief veilig, weinig kans op het vormen van explosieve mengels.
• Alcohol is een relatief milieu vriendelijke brandstof

Nadelen spiritus branders

• Laag vermogen
• Stille vlam is slecht zichtbaar
• Brandstof stinkt

Alles branders – multifuel – omnifuel

Er zijn branders die verschillende soorten brandstof aankunnen. Dus zowel op benzine(s) als op gas. Deze branders worden ook wel aangeduid met omnifuel branders en soms multifuel. Al wordt met multifuel meestal bedoeld dat er meerdere soorten vloeibare brandstof gebruikt kunnen worden. MSR gebruikt de term universal.

Constructie

Branders heb je grofweg in twee uitvoeringen.

De brandstof fles of tank staat los

De brandstof is via een slang verbonden aan de brander zelf. Voordeel is dat het kooktoestel zelf laag is en daarmee stabiel.

De branderkop is relatief groot wat deze branders geschikt maakt voor grotere pannen. En als de pan van de brander afglijdt ligt deze niet meteen onderste boven.

De brander zit bovenop de brandstof.

Gasbranders bestaan dan alleen uit de branderkop die daarmee licht, de lichtste zijn minder dan 40 gram, en compact zijn. Bovendien zijn de prijzen lager dan boven genoemde. Nadeel is wel de grotere instabiliteit. Er zijn pootjes je koop waarmee je de zaak wat stabieler maakt. Ook de branderkop smaller is in vergelijking dat bovenstaande glijden pannen ook makkelijk van de brander af en dan liggen ze er ook echt af. Meer geschikt voor kleine pannen en zonder kinderen in de buurt.

Kooksystemen

Verschillende merken hebben ook gasbranders waar de branderkop, windscherm en pan een geheel vormen. Idee is dat daardoor minder warmte verloren gaat en je maaltijd dus sneller en efficiënter warm is. Jetboil is met zijn flash, minno en recent de stash (Ook te koop bij: Bever, Alltricks en Bergzeit) de innovator. Maar ook MSR heeft met de MSR Windburner Personal System (Ook te koop bij: Fietsvakantiewinkel, Bergfreunde, Amazon, Bol., Bever en Carl Denig) en MSR PocketRocket 2 Mini Kit (Ook te koop bij: Bol.) lichtgewicht kooksystemen. Dit soort systemen zijn vooral bedoeld om water aan de kook te brengen, om een warme drank te maken of om je gevriesdroogde maaltijd te bereiden.

In deze video vind je een review en vergelijking van verschillende geïntegreerde branders. De windburner van MSR komt daar als meest efficiënt en windbestendig naar voren.

Trangia heeft een soortgelijk concept voor zijn spiritus branders.

Vermogen en kooktijden

Branders worden vaak vergeleken op het maximale vermogen dat ze kunnen produceren. Dus hoeveel warmte ze per tijdseenheid kunnen leveren. Hiermee hangt dan de kooktijd, van bijvoorbeeld 1 liter water af. Hoe meer vermogen hoe korter de kooktijd.

Probleem hier is alleen dat bij een maximale vlam veel warmte verloren gaat, het verdwijnt langs de rand van de pan. Hierboven genoemde brander systemen proberen dit probleem op te lossen met de geïntegreerde warmte ring.

Draai bij andere branders de vlam terug tot de 1/2 tot 2/3 van het volledige vermogen. En je verbruikt minder brandstof om je eten warm te krijgen. Het duurt misschien een minuut extra om water te koken, maar waarom haasten als je aan het kamperen bent? En gebruik een windscherm om de warmte daar te houden waar die nodig is.

Gas onder koude omstandigheden

Gastankjes zijn gevuld met een mengsel van propaan en butaan. Butaan heeft een hogere verbrandingswarmte (calorische waarde) dan propaan, je kunt dus meer koken per liter gas. Butaan heeft echt ook een hoger kookpunt dan propaan. Met als gevolg dat butaan veel moeilijkere verdampt en voor minder druk in het tankje zorgt.

Daarom worden ze gevuld met een mengsel van propaan en butaan. Propaan zorgt voor de druk en butaan voor de warmte.

Branders met een hoog butaan gehalte geven daarom ook problemen bij lage temperaturen. Bovendien koelt het tankje al af door de verdamping in het tankje zelf. Dus zelfs bij hogere temperaturen kan de temperatuur en druk zo ver dalen dat de prestaties merkbaar afnemen.

Naast gewone butaan is er ook iso-butaan. Deze heeft eenzelfde hogere calorische waarde als butaan maar een lager kookpunt van ongeveer -11. Dit ‘wintergas is daarom geschikt bij temperaturen onder het vriespunt.

Andersom kun je ook in de problemen komen. Propaan heeft een veel hogere werkdruk dan butaan ( 7 versus 1,2 bar). In een gastank met een hoog propaan gehalte kan onder zomerse omstandigheden de druk zo hoog oplopen dat je brander ook niet meer werkt.

Benzine kent deze problemen niet. Hier bij je de druk op door middel van een pomp. Onder zeer koude omstandigheden moet je hooguit wat langer voor verwarmen.

Tank omkeren

Branders als de Vega en Polaris Optifuel van Optimus en de Windpro II van MSR werken ook op vloeibaar gas, waarmee ze boven beschreven druk probleem deels oplossen. Je plaatst het tankje onderste boven er stroomt dan vloeistof in plaats van gas naar de brander. De vloeibare brandstof verdampt in de hete brander.

Vliegen en brandstof

Gastankjes mag je niet meenemen in het vliegtuig. Als je op gas kookt zul je daar dus op zoek moeten naar een tank. Het meenemen van benzine of spiritus flessen is ook niet toegestaan. Dat geld ook voor lege flessen. Het komt voor dat zelfs zorgvuldig uitgespoelde flessen bij een controle uit de bagage gevist worden en in beslag worden genomen. Zorg er voor dat je pomp niet in de fles zit, anders ben je die ook nog kwijt.

Brandstof besparen

De meest efficiënte manier om brandstof te besparen is eenvoudigweg je kooktoestel thuis te laten. Je kunt de warme maaltijd en je kop koffie helemaal achterwege laten. Of in plaats van zelf koken uit eten te gaan. Dat kan, afhankelijk van je bestemming, een best betaalbare optie zijn. In landen als Denemarken en Nieuw-Zeeland is vrijwel elke camping voorzien van een keuken, hoef je alleen maar een pan mee te nemen. En die is er vaak ook.

Als je elke dag een partij aardappels kook en sudderlapjes klaarmaakt heb je een extra tas nodig voor je brandstof voorraad. Uiteraard kies je op vakantie voor een maaltijd met een korte bereidingstijd. Couscous heeft alleen warm water nodig (Hoewel je het eigenlijk moet stomen). Bij de keuzes aan pasta en rijst zit een grote variatie in kooktijd.

Bovendien gooi het best je culinaire lessen overboord. In plaats van in-ruim-water gebruik je zo min mogelijk. En je brengt het water niet eerst aan de kook, maar gooit de rijst of pasta er meteen in. Rijst en pasta hoeven ook niet de hele tijd op het vuur te staan. Eenmaal aan de kook gebracht zet je het weg, eventueel met een handdoek eroverheen en laat je het rustig garen. Pasta van tijd tot tijd omroeren. Ondertussen kun je de rest bereiden. Eventueel warm je het halverwege of aan het einde nog een keer kort op.

Met een windscherm zorg je dat een groter deel van de warmte aankomt bij de pan.

Twee pits branders

Groot gezelschap of is koken echt je ding en wil je ook tijdens de vakantie met meerdere pitten aan de slag? Dan is er een redelijke compacte twee pits brander beschikbaar: de gemini van Optimus.

Voordelen ten opzichte van twee losse branders:

• Branden en pannen staan stevig.
• Maar 1 gastank nodig.

Nadelen zijn er ook: de brander is relatief duur en zwaar. En dan heeft de brander nog geeneens een piëzo ontsteking.

Overzicht gas en benzine Branders

Een overzicht met meer aanbieders is te vinden in de paklijst-sheet

Opmerkingen bij de brandstoffen:

• ISO – staat voor de gasblikjes met schroefaansluiting
• CV – staat voor gasblikjes met easyclick aansluiting (niet prik)
• Petroleum staat voor Petroleum/Kerosine
• Benzine staat voor ongelode benzine, Kookpuntbenzine (Zuivere benzine) als wasbenzine en Coleman fuel. Coleman adviseert uitsluitend coleman fuel te gebruiken in hun branders.

Gerelateerde artikelen

• Trangia Storm: Een nieuwe, krachtigere gasbrander voor Trangia sets
  Trangia staat vooral bekend om zijn spiritus branders. Maar voor veel van hun sets is ook een versie op gas beschikbaar. Eerder werden deze gasbranders…
• MSR Switch Stove System
  De MSR Switch is te gebruiken als efficiënt brander systeem of met een losse (koeken)pan of ketel als dat beter uitkomt.
• Primus Ulti Stove
  Primus kondigde het Ulti Stove System all aan in juli 2023, toen het net een ISPO Award had gewonnen op de ISPO Outdoor-show van dat…